We leren kinderen lezen, muziek maken en rekenen. Ook gewenst gedrag moet je aanleren. Belonen van gewenst gedrag (“Wat fijn dat je al klaar zit met je boek op de goede bladzijde!”) en negeren van ongewenst gedrag is daarin het meest effectief. Maar soms gebeuren er dingen die je niet kúnt negeren. Als kinderen elkaar pijn doen of als lesgeven onmogelijk wordt doordat een kind steeds je instructie verstoort… dan moet je ingrijpen. Maar hoe?
Sanctiegat
Vaak is op een school sprake van een sanctiegat zoals Kees de Wolf en Tanja van Beukering beschrijven in (het werkboek bij) ‘Gedragsproblemen in scholen. Het denken en handelen van leraren’ (Acco 2009). Dit was ook het geval op een school die ik begeleid bij het maken van een beleidsplan gedrag. De preventiepiramide van Deklerck maakte duidelijk dat er evenwicht was in de preventieve voorzieningen, maar dat op het curatieve vlak iets ontbrak. De reactie van de leerkracht was óf te licht: het ongewenste gedrag negeren en het gewenste gedrag benoemen en belonen (reactieprocedure) óf te zwaar: het kind werd geschorst.
Sanctieschema
Om dit op te lossen heb ik samen met een werkgroep uit het team een sanctieschema gemaakt. Gedurende een maand noteerden de leerkrachten ongewenst gedrag dat ze zagen in hun groep. De werkgroep heeft dit gedrag verdeeld over vier categorieën die oplopen van licht naar ernstig: schoolregel overtredend gedrag, herhaald overtredend gedrag, ongewenst gedrag en onwettelijk gedrag. Voor elke categorie zijn educatieve consequenties bedacht. Dit zijn acties waardoor het kind leert van zijn gedrag. Bijvoorbeeld het schrijven van pedagogische gedragsregels, het uitvoeren van een goedmaakactie voor het slachtoffer of het verhelpen/vergoeden van aangerichte schade. De website sorrybox.be geeft veel voorbeelden van goedmaakacties.
Van sanctie naar begrip en preventie
In elke kolom van het sanctieschema is bovendien bedacht wat de leerkracht en het (ondersteunings)team doen om herhaling van het gedrag te voorkomen.
Ernstig gedrag wordt dezelfde dag nabesproken in het team. Collega’s kunnen hun emoties kwijt en redeneren terug: wat maakt dat het kind dit gedrag liet zien? Wat probeert het kind te zeggen en wat heeft het kind nodig? Wat hadden we kunnen doen zodat het kind dit gedrag niet hoefde te laten zien? Hoe hebben we ‘in het moment’ gehandeld en was dat juist? Wat moeten we een volgende keer anders doen?
Daarnaast wordt de situatie besproken met het kind, de ouders en de ib-er/oco/KC-er. Gedrag uit de zwaardere kolommen wordt besproken in een MDO/OT met kind, ouders en externen met als doel dat we begrijpen en realiseren wat het kind nodig heeft.
Effect
De preventiepiramide van de school werd hiermee completer, de leerkrachten komen in hun pedagogisch handelen steeds meer op één lijn en voelen zich slagvaardiger in het contact met de kinderen. Er zitten minder kinderen ‘in een kamertje bij de directeur’. Een mooi proces om bij betrokken te zijn!
Kan ik jou ook helpen met het maken van een sanctieschema of met het gedrag op jouw school of BSO? Neem contact met me op via helen@degenhart.nl .
foto: Pixabay